Coxiella burnetii – Ку безгегінің этиологиялық агенті. Біз алған алдын ала деректер Қазақстанның оңтүстік өңірінің тұрғындарында осы патогенге антиденелердің жоғары серопреваленттілігін көрсетті, дегенмен ҚР-да Ку безгегін эпидемиологиялық қадағалау жоқ. Жобаның негізгі мақсаты Қазақстанның оңтүстік аймағында C. burnetii таралуын зерттеу және қоздырғышты генотиптеу болып табылады. Ку безгегін диагностикалау оны тудыратын патогеннің, оның генотиптерінің таралуын зерттеу арқылы, болашақта қадағалау стратегиясын негіздеуге, инфекцияның таралу қаупін азайтуға, жергілікті штаммдардың ерекшеліктеріне негізделген тест жүйелерін жасауға мүмкіндік береді. Жұмысты м.ғ. д. А. М. Дмитровскийдің жетекшілігімен ғылыми қызығушылықтары зооноздық табиғи-ошақты векторлық инфекциялар, ПТР-диагностика және генотиптеу саласында жатқан қызметкерлер тобы орындайтын болады.

Өзектілігі

Ку безгегі (коксиеллез) зоонозды инфекция болып табылады және инфекцияның көптеген көздері мен берілу факторларымен сипатталады. Ауруды Сoxiella (C.) burnetii, ауылшаруашылық жануарлары мен адамдарға әсер ететін қатаң жасушаішілік грамтеріс бактерия тудырады. C. burnetii айналымына табиғатта сүтқоректілердің, құстардың және кенелердің көптеген түрлері қатысады.

Ауылшаруашылық жануарларынан адамдарға тікелей немесе жанама тараған инфекциялардың жиілігі көбірек. Аспирациялық және жанасу жолдары жетекші мәнге ие болса, алиментарлы аз кездеседі. Клиникалық тұрғыдан Ку безгегі көбінесе басқа инфекциялардың (тұмау, ЖРВИ, бруцеллез және т.б.) маскаларының астында өтеді. Жоғары температура, шамамен бір апта немесе одан да көп қызба, қалтырау, тершеңдік, бас, буын және бұлшықет аурулары, гепатолиенальды синдром, интерстициальды пневмонияның дамуы, тромбофлебит, панкреатит түріндегі асқынулармен сипатталатын  жедел басталуы тән. Қазақстанда (және КСРО-да) Ку безгегі туралы баспасөзде алғашқы хабарларды Е.Н.Бартошевич 1946 жылы Қазақстанның оңтүстік өңірінің тұрғындары арасында ауылдық жерлерде кездесетін қысқа мерзімді қызба ауруларын сипаттаған кезде, олар кейіннен серологиялық тұрғыдан анықталған коксиеллез. 1953-1954 жылдары Ку безгегі Өзбекстанда, Тәжікстанда және Қырғызстанда расталды. Кейіннен Х.Ж. Жұматов, А. М. Курочкин, А. Ф. Петров және басқалардың еңбектерінде осы инфекцияның Қазақстанда кеңінен таралуының сипаттамасы берілген. Бұл ретте, біздің ойымызша, аумақта дамыған мал шаруашылығы мен көптеген жеке аулалардың арқасында Қазақстанның оңтүстік өңірі үлкен қызығушылық тудырады.

Ку безгегінің белгілері спецификалық емес болғандықтан, көптеген елдерде адамдарда да, жануарларда да Ку безгегінің жиілігін бағалау мүмкін емес. Алайда, қазіргі эпидемиологиялық зерттеулер көрсеткендей, Ку безгегі Франция, Ұлыбритания, Италия, Испания, Германия, Израиль, Греция және т. б. сияқты көптеген елдерде, сондай-ақ Ку безгегі жиі кездесетін, бірақ эпидемиологиялық бақылаудың болмауына байланысты танылмаған көптеген басқа елдерде денсаулық сақтау проблемасы ретінде қарастырылуы керек ауру. Мысалы, АҚШ-та Ку безгегі тек 1999 жылдан бастап тіркелуде, инфекцияны бақылау арқылы 2000-2004 жылдар аралығында адам жағдайларының 250% – ға өсуіне әкелді [15]. Қазақстанда Ку қызбасының мониторингі 1980 жылдардан бері жүргізілмеген, сондай-ақ бұл инфекцияны эпидемиологиялық қадағаламаған. Осылайша, қазіргі уақытта Қазақстанда ауыл шаруашылығы жануарлары мен адамдар арасында осы инфекцияның таралуы туралы ақпарат жоқ.

Соған қарамастан, 1995 жылдан бастап Қазақстанның оңтүстік өңірінің тұрғындары арасында этиологиясы анықталмаған қызба жағдайлары санының өсуі байқалады, бұл ретте, көп жағдайда диагноз зертханалық растаусыз клиникалық-эпидемиологиялық деректер негізінде белгіленеді. Бұл топта Ку безгегі де болуы мүмкін. Сондай-ақ, аймақта екі инфекцияның клиникалық көрінісі мен эпидемиологиялық факторлары жиі ерекшеленбейтінін ескере отырып, бруцеллездің айтарлықтай саны тіркеледі, бұл топта Ку безгегі де болуы мүмкін. Оңтүстік өңірде дамыған мал шаруашылығын, сондай-ақ Ку безгегіне ұқсас клиникалық көріністері бар аурулардың оңтүстік облыстарында оларды этиологиялық декодтаусыз тіркеуді назарға ала отырып, осы жобаның мақсаты ҚР оңтүстік өңірінде C. burnetii таралуын, олардың негізгі резервуарларын анықтау, C. burnetii генотипін анықтау, сондай-ақ Ку безгегіне зертханалық диагностика мен эпидемиологиялық қадағалауды жетілдіру болып табылады.

Зерттеудің негізгі міндеттерінің бірі Қазақстанның оңтүстік өңірінің аумағында айналатын C. burnetii штаммдарының генетикалық сипаттамасы болады. Біздің білуімізше, республикада мұндай зерттеулер бұрын жүргізілмеген.

Мақсаты

Қазақстанның оңтүстік өңірінде C. burnetii таралуын зерттеу, анықталған қоздырғышты генотиптеуді жүргізу, Ку қызбасының зертханалық-этиологиялық диагностикасын жетілдіру және Қазақстан Республикасында Ку қызбасын эпидемиологиялық қадағалау стратегиясын әзірлеу.

Күтілетін нәтижелер

осы тапсырманы орындау аясында биологиялық материалда C. burnetii генотипіне арналған праймерлер синтезделеді. Ку безгегінің клиникалық-эпидемиологиялық көріністерін зерделеу негізінде өңірдегі тұрғындарда Ку безгегі жағдайының стандартты анықтамасы әзірленетін болады. Бұл тапсырманы орындау коксиеллезді диагностикалау алгоритмін енгізуге мүмкіндік береді, ол Ку қызбасының жағдайына қандай критерийлер негізінде күдік туғызу керектігін, бұл инфекцияға шұғыл хабарлама мен зертханалық тексеруді, критерийлер диагноздың ықтималдығын растап, ошақта қандай іс-шараларды жүргізуді, сонымен қатар қандай зертханалық зерттеулер жасайтынын талап етеді.

Жоба жетекшісі

Дмитровский А.М., инфекциялық аурулар мамандығы бойынша медицина ғылымдарының докторы, профессор, зертхана меңгерушісі, инфекционист дәрігер. Хирш Индексі: 2. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4714-3079. ScopusID: 57217423246.WoS ID: AAZ-2816-2020.

Орындау тобының мүшелері

Перфильева Ю.В., Ph.D (биология). Хирш Индексі: 3. ORCID: 0000-0001-6803-0773. Scopus ID: 56823500600. WoSID: AAF-9666-2020.

Мамадалиев С.М., ветеринарных ғылымдарының докторы, профессор, вирусолог, жануарлардың аса қауіпті аурулары жөніндегі маман. Хирш Индексі: 3. ORCID: 0000-0002-7767-0251. Scopus ID: 37000092700. WoSID: N-8389-2017. 

Остапчук Е.О., Ph.D (биология). Хирш Индексі: 3. ORCID: 0000-0002-3771-423X. Scopus ID: 56823472400. WoSID: D-1254-2015.

Бисенбай А.О., PhD-докторант (биотехнология). ORCID: 0000-0002-7109-2534. ScopusID: 57217425178.

Бердыгулова Ж.А.,PhD-докторант (биология), вирусология мен молекулярлы биологии. Хирш Индексі: 4. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0379-2472. Scopus ID: 23977664200. WoS ID: I-2943-2018.

Березовский Д.В., магистр (медицина), гигиенист-эпидемиолог дәрігері. Хирш Индексі: 1. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2830-1994. Scopus ID: 57212528777. WoS ID: AAY-6245-2020.

Куатбекова С.А., магистр, ветеринария саласындағы маман. ORCID:https://orcid.org/0000-0001-5569-1847. WoS ID:ABA-3202-2020.

Жоба жетекшісі мен зерттеу тобының мүшелерінің жоба тақырыбы бойынша жарияланымдары

1. PerfilyevaY.V., ShapiyevaZ.Zh., OstapchukY.O., Berdygulova Z.A., Bissenbay A.O., Kulemin M.V., Ismagulova G.A., Maltseva E.R., SkibaY.A., Sayakova Z.Z., Mamadaliyev S.M., DmitrovskiyA.M. Tick-borne pathogens and their vectors in Kazakhstan – areview. Ticks and Tick-borne diseases. 2020;11(5):101498. https://doi.org/10.1016/j.ttbdis.2020.101498.IF 2.749; Q2; Cite score 5.2; SJR 1.182; percentile 95. 
2. Abdiyeva K., Turebekov N., Dmitrovsky A., et al. Seroepidemiological and molecular investigations of infections with Crimean–Congo haemorrhagic fever virus in Kazakhstan. Int.J.Inf.Dis. 2019;78:121-127. IF 3.202; Q2.Cite score 5.3; SJR 1.44; percentile 79.
3. Turebekov N., Abdiyeva K., Yegemberdiyeva  R., Dmitrovsky A., et al. Prevalence of Rickettsia species in ticks including identification of unknown species in two regions in Kazakhstan. Parasites and Vectors. 2019;12:197. IF 2.824; Q1. Citescore 5.3; SJR 1.406; percentile87.
4. OstapchukY.O.,ZhigailovA.V., PerfilyevaY.V.,ShumilinaA.G., YeraliyevaL.T., NizkorodovaA.S., KuznetsovaT.V., IskakovaF.A., BerdygulovaZ.A., NeupokoyevaA.S., MamadaliyevS.M., DmitrovskiyA.M.Two case reports of neuro invasive West Nile Virus infection in the Almaty region, Kazakhstan. ID Cases. 2020;21:e00872. SJR 0.294.
5. Perfilyeva Yu.V., Nizkorodova A.S., Berdygulova Zh.A., Ostapchuk Ye.A.,Naizabayeva D.A., Neupokoyeva A.S., Kuznetsova T.V., Shishkina T.S., Abuova G.N., Yegemberdiyeva R.A., Bissenbay A.O., Maltseva E.R., Mamadaliyev S.A., Dmitrovsky A.M. Detection of IgG against Rickettsia typhi: A population-based study in Southern Kazakhstan. Infektološkiglasnik. 2019;39(4) .https://doi.org/10.37797/ig.39.4.2. SJR 0.104.
6. Bissenbay A.O.,Zhigailov A.V., Maltseva E.R., Egemberdieva R.A., Skiba Y.A., Mamadaliyev S.M. Borreliosis: a Hidden Threat for Kazakhstan. Eurasian Journal of Applied Biotechnology. 2019;2:5-27. DOI: 10.11134/btp.2.2019.2. ККСОН РК.
7. Bissenbay A.O., Zhigailov A.V., Neupokoyeva A.S., Naizabaeva D.A., Skiba Y.A., Dmitrovsky A.M., Shapiyeva Zh.Zh., Mamadaliyev S.M. West Nile fever virus: biology, epidemiology, molecular genetic characteristics and research priorities. Eurasian Journal of Applied Biotechnology. 2019;2:28-40. DOI: 10.11134/btp.2.2019.3. ККСОН РК.
8. Sansyzbay A.R., Erofeeva M.K., Khairullin B.M., Sandybayev N.T., KydyrbayevZh.K. ;Mamadaliyev S.M., et al. An Inactivated, Adjuvanted Whole Virion Clade 2.2 H5N1 (A/Chicken/Astana/6/05) Influenza Vaccine Is Safe and Immunogenic in a Single Dose in Humans. Clinical and Vaccine Immunology. 2013;20(8):1314-1319. https://doi.org/10.1128/CVI.00096-13. IF 3.233; Q2.
9. Mamadaliyev S.M.,Sandybayev N.T., et al. Basic results of development of a production technology and control of a pandemic influenza A/H5N1 vaccine. Influenza and Other Respiratory Viruses. 2011;5:350-353. IF 3.288; Q2.
10. Mamadaliyev S.M., Sandybayev N.T., et al. Development of production technology and pre-clinical testing of a pandemic influenza A/H1N1 vaccine. Influenza and Other Respiratory Viruses. 2011;5:354-357. IF 3.288; Q2.
11. Kiseleva I.V., Voeten J.T.M., Teley L.C.P., Larionova N.V., Dubrovina I.A., Berdygulova Z.A., et al. Genome Composition Analysis of Reassortant Influenza Viruses Used in Seasonal and Pandemic Live Attenuated Influenza Vaccine. 2011;26(4):174-185. IF 0.25; Q4.
12. Berdygulova Z.,Westblade L.F., Florens L., et al. Temporal regulation of gene expression of the Thermus thermophilus bacteriophage. J.Mol.Biol. 2011;405(1):125-142. IF 4.76; Q1.
13. Berdygulova Z., Esyunina D., Miropolskaya N., et al. A novel phage-encoded transcription antiterminator acts by suppressing bacterial RNA polymerase pausing. Nucleic Acids Research. 2012;40(9):4052-4063. IF 11.501; Q1.

Қол жеткізілген нәтижелер

2021 жыл

Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі кенелерді жинау және морфологиялық сәйкестендіру 2021 жылғы эпидемиологиялық маусымда Түркістан облысынан 1331 кене жиналып, олардың түріне талдау жүргізілді. Барлығы 4 тұқымға жататын кенелердің 6 түрі морфологиялық тұрғыдан анықталды: Argaspersicus, Hyalommaasiaticum, H. scupense, H. anatolicum, H. marginatum, Dermacentormarginatus, Haemaphysalissulcata. Агдаѕрегѕісіѕ (48,1%; 640/1331; 95% CI: 45,4-50,7%) және Ha. sulcata (30,10%; 400/1331; 95% CI: 27,7-32,6%) жиналған кенелердің ең көп таралған түрлері болды.

Қазақстанның оңтүстік өңірінде малдан қан үлгілері талданды. 247 үй қойларынан (Ovis aries), 25 ешкіден (Capra hircus) және 10 сиырдан (Bos taurus) қан үлгілерінен сарысу/плазма алынды.

Қазақстанның оңтүстік өңірінің тұрғындарынан қан үлгілері жиналды. 2021 жылғы эпидемиологиялық маусымда Жамбыл облысы Тараз қаласының тұрғындарынан 100 қан сынамасы жиналды. Олардан сарысу/плазма үлгілері алынды. Үлгілерді жинау қаланың ауруханалары мен емханаларында өтті. ИФA үшін 92 сарысу үлгісі таңдалды. Зерттеушілердің орташа жасы 33,7±8,7 жас (23-50 жас аралығы) болды, оның ішінде 42 әйел (56,1%) және 45 ер адам (43,9%), 5 донор үшін жынысы белгісіз болды.

Жиналған үлгілерге серологиялық және ПТР талдауы жүргізілді. 282 ауыл шаруашылығы жануарларына кросс-секциялық серологиялық тексеру жүргізілді. Ауылшаруашылық жануарлары арасында I және II C. burnetii антигендеріне жалпы серопозитивтілік көрсетілген 27,7% (29,0%; 78/282; 95% CI: 22,8-33,2%), бұл ретте күкірт позитивті жануарлардың ең көп саны Жамбыл облысымен салыстырғанда (23,0%; 32/139; 95% CI: 16,8-30,7%) Түркістан облысында анықталды (32,2%: 46/143; 95% CI: 25,1-40,2%). 78 серопозитивті жануарлардың 66-сы қой мен 12-сі ешкіге тиесілі. Ірі қара мал арасында оң үлгілер анықталған жоқ, бұл үлгінің аздығына байланысты болуы мүмкін (n=10).

– Қазақстанның оңтүстік өңірі тұрғындарынан ИФА “коксиеллбернет антигендеріне IgG класындағы антиденелерді анықтау үшін иммуноферментті Тест-жүйе” (ИФА-анти-Ку-G) валидацияланған жиынтығын (Пастер атындағы эпидемиология және микробиология ҒЗИ ФБУН) қолдана отырып жүргізілді. Талданған 92 үлгінің 3-і IgG C. burnetii оң болды.

– 2021 жылғы эпидемиологиялық маусымда Алматы облысында жиналған 20 кененің және 237 жалғыз кененің және Түркістан облысында жиналған 10 кене пулының (2-3 кене) ішінен нуклеин қышқылдары бөлініп, екі жұп праймерді пайдалана отырып, классикалық ПТР әдісімен ДНҚ талдауы жүргізілді. Күтілетін ПТР өнімдері (тиісінше 738 а.к. және 775 а. к.) талданған үлгілердің ешқайсысында табылған жоқ.

Эпидемиологиялық талдау және алынған деректерді ГАЖ-картаға түсіру жүргізілді. Жүргізілген серологиялық талдау Қазақстанның Түркістан және Жамбыл облыстарында малдың едәуір үлесінде (27,7%) C. burnetii антиденелері бар екенін анықтады, бұл зерттелетін аумақта ауыл шаруашылығы жануарлары арасында коксиеллездің жеткілікті кең таралғанын көрсетеді. Сонымен қатар, эпизоотиялық белсенді ошақтар Түркістан облысының Бәйдібек, Сайрам және Қазығұрт аудандарында және Т. Рысқұлов ауданында анықталды. Коксиеллез эпидемиологиясының аймақтық ерекшеліктерін анықтау Capra hircus-та серопозитивтілік қаупі екі жарым есе жоғары, және жануарлардың бұл түрі C. burnetii инфекциясына осал екенін көрсетеді. Дегенмен, аймақтағы қойлардың көп саны және Ovis aries арасында байқалған 26,7% серопреваленттілік зерттеу аймағындағы патогендік айналымға осы түрдің белсенді қатысуын көрсетеді. Қала тұрғындарынан алынған сарысу үлгілерін серологиялық талдау Тараз, Жамбыл облысында C. burnetii (3,3%) антиденелері бар халықтың шағын қабаты бар, бұл зерттеу ауданында C. burnetii адамдарына жұқтыру мүмкіндігін көрсетеді.

2022 жыл

Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі кенелерді жинау және морфологиялық анықтау жүргізілді. Жиналған кенелерді гомогенизациялап, олардан ДНҚ бөлініп алынды.

– Түркістан облысының 2 ауданында (Отырар және Шардара) вегетативтік өсімдіктерден, ірі және ұсақ малдардан және ірі гербилден кенелер жиналды. 185 кене жиналды, морфологиялық тұрғыдан 3 тұқымға жататын 5 түр анықталды: Hyalomma (N.) asiaticum, H. scupense, H. anatolicum, Dermacentor (D) niveus, Haemaphysalis (Ha.) erinacei.

– 2022 жылғы эпидемиологиялық маусымда Іле Алатауының етегіндегі вегетативті Өсімдіктерден және тістеген адамдар мен жануарлардан “ту” әдісімен кенелер жиналды. 66 кене жиналды, олардың морфологиялық жіктелуі жүргізілді. Кенелердің 4 түрі анықталды: Ixodes persulcatus (41 кене), D. marginatus (5 кене), Haemaphysalis punctata (12 кене), Rhipicephalus spp (8 кене).

-2021 жылы Түркістан облысында “РИБО-сорб” (“AmpliSens”) жиынтығын пайдалана отырып, селективті преципитация әдісімен жиналған 96 кене гомогенизатынан нуклеин қышқылдарын бөліп алу жүргізілді.

2023 жыл

– C. burnetii анықтау және кейіннен ДНҚ секвенирлеу мақсатында 2023 жылы Алматы және Жамбыл облыстарынан кенелер жиналды. 2А.136 бірлік кенелерді кейіннен оқпен (N=34) және аликваттаумен гомогенизациялау жүргізілді. “РИБО-Преп” (“AmpliSens”) жиынтығын пайдалана отырып, селективті преципитация әдісімен кенелердің 34 пулынан ДНҚ-бөліп алынды және “АмплиСенс ® Coxiella burnetii-fl” валидацияланған коммерциялық тест-жүйесін пайдалана отырып, олардың ПТР-талдауы жүргізілді. 4 оң пулдар анықталды. ДНҚ препараттары ПТР оң нәтиже берген жалғыз кенелердің гомогенаттарынан алынды. Бір кенеден алынған ДНҚ үлгілерінің ПТР талдауы зерттелген аймақтарда жиналған C. burnetii кенелерінің жалпы инфекциясы 2,9% (4/136) екенін көрсетті. Барлық ақпарат базаға Excell форматында енгізілген.

– Icd гендерінің үш локусы бойынша күшейту жүргізілді (күтілетін өнім 738 ж. н.), 16S рРНҚ (күтілетін өнім 1459 ж. н.) және com1 (күшейту “CoxBurnetii_Com1_F және “CoxBurnetii_Сom1_R”, “CoxBurn_Com-1ab-F” және “CoxBurn_Com-1ab-F” және “CoxBurn_Com-4ab-R”, күтілетін өнімдер 775 және 757 ж. н., сонымен қатар, 2022 жылы жиналған және ДНҚ С бар екенін көрсеткен жалғыз кенелерден оқшауланған 13 ДНҚ үлгісі үшін “CoxBurn_Com-1ab-F” және “CoxBurnetii_com1_R” праймерлерінің жұбын және күтілетін күшейту өнімінің массасы 259 ж.н.) пайдаланып кірістірілген ПТР жүргізілді. burnetii және ПТР-позитивті жануарлардың қанынан бөліп алған 3 ДНҚ үлгісі. Алынған ПТР-реакция өнімдеріне электрофоретикалық талдау жүргізілді, содан кейін оларды GelDox XR+(Bio-Rad, АҚШ) гельді құжаттау жүйесінде өтетін ультракүлгін сәуледе визуализациялау жүргізілді.

– Сонымен қатар, анықталған штаммдарды генетикалық сипаттау үшін C. burnetii ДНҚ синтезаторында синтезделеді және жоғары тиімді сұйық хроматография әдісімен тазартылады.транспозонды қайталанатын учаскеге арналған праймерлер C. burnetii “Trans 1″және “Trans 2”.

– I фазаға (созылмалы коксиеллез) және II фазаға (жедел коксиеллез) IgG класындағы антиденелердің титрлерін анықтайтын пациенттерде Ку безгегін C. burnetii диагностикалау алгоритмі әзірленді.

– Созылмалы коксиеллездің (ұзаққа созылған пневмония, эндокардит) клиникалық белгілері бар (N=14) Түркістан облысынан (коксиеллез бойынша эндемиялық) пациенттерден қан сарысуы мен плазмасының үлгілерін жинау, оларды кейіннен дерекқорға енгізе отырып, аликвоттау жүргізілді.

– Жамбыл облысы (N=316) және Түркістан облысы (n=14) тұрғындарына “C. burnetii IgG антигендеріне класты антиденелерді анықтау үшін иммуноферментті тест-жүйе” валидацияланған жиынтығын (Пастер атындағы эпидемиология және микробиология ҒЗИ ФБУН) қолдана отырып, C. burnetii антиденелерінің болуына серологиялық скрининг жүргізілді. Ку безгегінің созылмалы және өткір түрін анықтау үшін барлық оң үлгілер anti-Coxiella burnetii (Q-Fever) Phase 1 IgG Human ELISA және anti-Coxiella burnetii (Q-Fever) Phase 2 IgG Human ELISA (Abcam) жиынтықтарын қолдана отырып, 1:100-ден 1:1600-ге дейінгі сарысу сұйылтуларындағы антидене титрлері анықталынды. Алынған нәтижелерді талқыланды. Коксиеллездің созылмалы түрі (N=4) анықталған резиденттерден сарысу үлгілерінен ДНҚ бөлініп, ПТР-талдауы жүргізілді.

-Жіті коксиеллез анықталған пациенттен ауру тарихын жинау (объективті деректерді, эпидемиологиялық анамнезді, зертханалық-диагностикалық зерттеу нәтижелерін, тағайындалған дәрі-дәрмектерді жинау) жүргізілді. Жедел коксиеллездің анықталған жағдайын эпидемиологиялық тексеру үшін науқаспен бірге тұратын адамдардан қан үлгілерін, сондай-ақ науқастың қосалқы шаруашылығында малдан сүт жинау жүргізілді. С.burnetii өндірушінің нұсқауларына сәйкес “ID Screen ® Q Fever Entirect Multi-species” (idvet) валидацияланған жиынтығын пайдалана отырып, жиналған үлгілерді с антигендеріне IgG класындағы антиденелерге ИФА-тестілеу жүргізілді..

– Анықталған штаммдарды генетикалық сипаттауға арналған әдеби мәліметтер негізінде C. burnetii ДНҚ синтезаторында таңдалды және синтезделді, содан кейін жоғары тиімді сұйық хроматография әдісімен тазартылды, groel молекулалық шаперон геніне бағытталған праймерлер: “Cox-GrF1”(5’–tttgaaaayatgggcgckcaaatggt), “Cox-GrR2” 5’–(cgrtcrccaaarccaggtgc), “Cox-GrF2” (5’–gaagtggcttcgcrtacwtcagacg), “Cox-GrR1” (5’–ccaaarccaggtgctttyac).

– C. burnetii ДНҚ-ның болуын көрсеткен 21 кенеден 2022 жылы бөліп алған ДНҚ үлгілері үшін “Trans 1″және “Trans 2” праймерлерін және 3 ПТР-позитивті жануарлардың қанынан кейін электрофоретикалық талдаумен күшейту жүргізілді. Тиісті мөлшердегі күшейтулер анықталған жоқ.

– Icd гендерінің төрт локусы бойынша күшейту жүргізілді (күтілетін өнім 738 б.о.), 16s ррнқ (күтілетін өнім 1459 ж.н.), com1 (күтілетін өнім 775 ж.н.) 2023 жылы жиналған және коммерциялық жиынтық нәтижелеріне сәйкес кенелерден бөлінген 4 ДНҚ үлгісі үшін С. burnetii бар екенін көрсеткен. Алынған ПТР-реакция өнімдеріне электрофоретикалық талдау жүргізіліп, содан кейін оларды GelDox XR+ (Bio-Rad, АҚШ) гельді құжаттау жүйесінде өтетін ультракүлгін сәуледе визуализациялау жүргізілді. Көлемі 738 ж.н. болатын бір амплификат алынды. ABI 3500xl (Life Technologies) 24 капиллярлық генетикалық анализаторында агарозды гельден тазарту және екі жағынан секвенирлеу жүргізілді.

– Әзірленген:

1) Ку қызбасының жедел фебрильді немесе бастапқы жалпыланған түрінің болжамды жағдайын анықтау (57-68%);

2)Ку қызбасының қайталама-ошақты гепатиттік түрінің болжамды жағдайын анықтау (23-37%);

3)Ку қызбасының қайталама ошақты кардиохирургиялық түрінің болжамды жағдайын анықтау (4-10%);

4)Ку қызбасының қайталама-ошақты менингоэнцефалитикалық түрінің болжамды жағдайын анықтау (2% дейін);

5) Ку безгегінің ықтимал жағдайы;

6) Ку безгегінің расталған жағдайы.

–  Scopus базасында СiteScore бойынша кемінде 80 (сексен) процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымға 1 (бір) мақала жарияланды: 1) Perfilyeva Y.V., Berdygulova Z.A., Mashzhan A. S. Ostapchuk Y.O., Zhigailov A.V., Ostapchuk Y.O., Naizabayeva D.A., Cherusheva A. S., Bissenbay A.O., Kuatbekova S., Abdolla N., Maltseva E.R., Nizkorodova A.S., Kulemin M. V., Shapiyeva Z.Z., Sayakova Z. Z., Perfilyeva A. V., Maltseva E. R., Skiba Y.A., Mamadaliyev S.M., Dmitrovskiy A.M. Molecular and seroepidemiological investigation of Сoxiella burnetii and spotted fever group rickettsiae in the southern region of Kazakhstan // Ticks Tick Borne Dis. – 2023. – N.14:102240. doi: 10.1016/j.ttbdis.2023.102240 (Impact Factor-3.7 WOS, Cite Score, Scopus – 91%, 15/73 Insect Science).