Өзектілігі

Жоба алма цитоспорозының қоздырғыштарын молекулярлық сипаттауға және идентификациялауға және Қазақстанда цитоспорозды тиімді биобақылау агенттерін іздеуге бағытталған. Алма ағаштары мен көшеттерінің цитоспориялық кептіру және өлуі алма өсіруге қауіп төндіретін жаһандық мәселе ретінде танылады. Жоба аясында алғаш рет Қазақстанның Алматы облысында алма цитоспорасының қоздырғыштарының диагностикасы мен сипаттамасы жүргізіліп, табиғи цитоспора антагонистері анықталатын болады.

Мақсаты

Молекулярлық әдістерді қолдана отырып, алма цитоспорасының қоздырғыштарына сипаттама беріңіз және Қазақстандағы қарқынды бау-бақша үшін тиімді цитоспораларды биобақылау агенттерін анықтаңыз.

Күтілетін нәтижелер

1.         Алматы облысында анықталған алма цитоспорозының қоздырғыштарының морфологиялық сипаттамасы мен филогенетикасы зерттеледі. Алматы облысының қарқынды алма бақтарында анықталған алма цитоспорозының қоздырғыштарына мәдени-морфологиялық және филогенетикалық талдау жүргізіледі. Cytospora қоздырғышының таралу аймағының картасы жасалады.

2.         Сезімтал алма ағаштарындағы алма ағаштарының эндофитті микрофлорасы сипатталып, сау алма ағаштарының эндофитті микрофлорасымен салыстырылады. Эндофиттерді анықтау алма цитоспорасын биобақылау үшін тиімді кандидаттарды таңдауға мүмкіндік береді.

3.      Цитоспораға қарсы алма эндофиттерінің антагонистік қасиеттері сыналатын болады (in vitro, in planta). Биологиялық бақылау потенциалы жоғары эндофитті изоляттар анықталады

Ғылыми жоба жетекшісі

Тулегенова Жанар Асанбаевна, PhD, ведущий научный сотрудник, Хирш индекс -3, Author ID в Scopus – 35723112200, Researcher ID Web of Science – O-8852-2016, ORCID ID – 0000-0002-8936-4796.

Зерттеу тобының мүшелері

Дюсембаев Казбек Амзеұлы, доктор PhD, научный сотрудник, h-индекс-1, Researcher ID: ABD-9235–2021, ORCID ID: 0000-0003-4429-1017, Scopus Author ID: 57224632770

Аманбаева Улбике Ибраевна, магистр, научный сотрудник Индекс Хирша 1, Author ID в Scopus: 57225885568, ORCID ID: 0000-0002-9671-2381, Researcher ID Web of Science: – EKU-0935-2022

Елюбаева Дина Кожабековна, бакалавр естествознания, лаборант, Индекс Хирша 0, ORCID ID: 0009-0001-3612-6743

Жаксылыков Алихан Жомартович, бакалавр естествознания, младший научный сотрудник, Индекс Хирша 0, ORCID ID: 0009-0009-6599-4089

Жобаның ғылыми жетекшісі мен зерттеу тобы мүшелерінің жоба тақырыбына қатысты жарияланымдары мен қорғау құжаттары

1. Ismagulova, A., A.D. Spanbayev, Z. Tulegenova, и C. Eken. «First Report of Preharvest Fruit Rot of Strawberry Caused by Botrytis Cinerea in Kazakhstan». Plant Disease 105, вып. 1 (2021 г.): 213. https://doi.org/10.1094/PDIS-03-20-0525-PDN. Процентиль в Scopus – 37, Квaртиль – Q1, Цитировaний -0
2. Meiramkulova, K., A. Temirbekova, G. Saspugayeva, A. Kydyrbekova, D. Devrishov, Z. Tulegenova, K. Aubakirova, N. Kovalchuk, A. Meirbekov, и T. Mkilima. «Performance of a Combined Treatment Approach on the Elimination of Microbes from Poultry Slaughterhouse Wastewater». Sustainability (Switzerland) 13, вып. 6 (2021 г.). https://doi.org/10.3390/su13063467. Процентиль в Scopus – 66, Квaртиль – Q2, Цитировaний -4.
3. Ospanova, A., L. Anuarova, A. Spanbayev, A. Sharipova, B. Gabdulkhayeva, B. Zhumabekova, G. Darzhuman, Z. Tulegenova, S. Kabieva, и K. Bairmurat. «Fungal Pathogens of Shrubs in Industrial Cities». Journal of Plant Diseases and Protection 125, вып. 1 (2018 г.): 83–88. https://doi.org/10.1007/s41348-017-0094-8. Процентиль в Scopus – 68, Квaртиль – Q2, Цитировaний -1
4. Ospanova, A., L. Anuarova, A. Spanbayev, Z. Tulegenova, Talgat Yechshzhanov, S. Shapalov, B. Gabdulkhayeva, B. Zhumabekova, S. Kabieva, и B. Baidalinova. «Cytospora cankers on tree plants in urban areas (Karaganda, Astana, Pavlodar) of central and northern Kazakhstan». Ekoloji 27 (1 янвaрь 2018 г.): 63–69. https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85058188268&origin=resultslist&sort=plf-f  Процентиль в Scopus – 28, Квaртиль – Q4, Цитировaний -1
5. Eken, C., A. Spanbayev, Z. Tulegenova, и T. Yechshzhanov. «First Report of Nigrospora Oryzae on Wheat in Kazakhstan». Plant Disease 100, вып. 4 (2016 г.): 861. https://doi.org/10.1094/PDIS-08-15-0915-PDN. Процентиль в Scopus – 37, Квaртиль – Q1, Цитировaний -5.
6. Тyлегеновa Ж.A., Хyсaн П.Х., Кыздaрбек Y.С. Определение возбyдителя дермaтомикозной болезни и их пyти рaспрострaнения. Вестник ЕНY им. Л.Н. Гyмилевa.-2017.- №2(117) –С.310-317.
7. yлегеновa Ж.A., Спaнбaев A.Д., Ещжaнов Т.Е. и др. Оптимизaция методики экстрaкции гономного ДНК из мицелиaльных грибов. Вестник. Серия естественно-технических нayк.- Aстaнa: ЕНY им. Л.Н. Гyмилевa.- 2016. – №4 (113) C. 191-195.
8. Тyлегеновa Ж.A.,Мендыгaринa A.Б., Спaнбaев A.Д., Рaевa A.С. Определение вредных грибов при хрaнении пшеницы в хрaнилищaх Зaпaдного Кaзaхстaнa. Вестник ЕНY им. Л.Н. Гyмилевa. -2015. – №2 (105). – С. 313-318.

Қол жеткізілген нәтижелер

2023 жыл

Алматы облысында анықталған алма цитоспорозының қоздырғыштарының морфологиялық сипаттамасы мен филогенетикасы зерттелді.

Алматы облысындағы интенсивті алма бақтарының аумағында алма ағашының цитоспорозының белгілерін визуалды бағалау және бұтақтары мен діңдерінің құрғау белгілері бар алма ағашының үлгілерін жинау жүргізілді.

Алма цитоспозы қоздырғыштарының изоляттарына мәдени-морфологиялық талдау жүргізілді. Дақылдағы биологиялық белсенділік зерттелді.

Жарияланымдар

Елюбаева Д.К. , Аманбаева У.И., Жақсылықов А.Ж. , Смағұлова А.М. , Дысембаев Қ.Ә. , Муқиянова Г.С., Төлегенова З.А., Қиян В.С. Қазақстандағы алма ағаштарының цитоспорозының қоздырғыштарының мәдени-морфологиялық сипаттамасы «Фитосанитарлық қауіпсіздік: қауіп-қатер, қиындықтар және шешу жолдары»: институттың 65 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (14-15 желтоқсан 2023 ж., Алматы, Қазақстан Республикасы). – Алматы, 2023. – 427 б.

Жақсылықов А.Ж., Елюбаева Д.Қ., Аманбаева У.И., Смағұлова А.М., Дюсембаев Қ.А., Муқиянова Г.С., Төлегенова З.А., Қиян В.С. Қазақстан аумағындағы Cytospora тұқымдас саңырауқұлақтардың молекулярлық филогениясы «Фитосанитарлық қауіпсіздік: қауіп-қатер, қиындықтар және шешу жолдары»: Институттың 65 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары (14-15 желтоқсан 2023 ж., Алматы қ., қ.) Қазақстан Республикасы). – Алматы, 2023. – 430 б.