Жобаның негізгі идеясы – биотехнологиялық тәсілдер негізінде Янчевский қарақатының сирек және жойылып бара жатқан түрін сақтау және көбейту. Қазақстан өсімдік биоресурстарының әртүрлілігі жағынан Орталық Азия елдері арасында жетекші орын алады. Өсімдіктердің көптеген түрлері тіршілік ету ортасының бұзылуы, шамадан тыс жиналу және климаттың өзгеруі салдарынан жойылып кету қаупіне ұшырауда. Қазақстан флорасының шамамен 12%-ы эндемик болып табылады, олардың көпшілігі сирек және жойылып бара жатқан санатта.
Янчевский қарақаты бұрын Орта Азия тауларындағы (Тянь-Шань, Памир-Алай) өзен аңғарларында кең таралған, қазіргі уақытта бұл түр жойылу шегінде және Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. Бұл өсімдік көктемгі үсікке төзімділігімен, кеш гүлдеуімен, зиянкестер мен ауруларға (ұнтақты зең, септориоз) қарсы тұруымен, С дәрумені, полифенолдар мен антоциандардың жоғары мөлшерімен ерекшеленеді.
In vitro өсіру мен криоконсервация секілді биотехнологиялық әдістер сирек кездесетін өсімдіктердің жаппай көбеюі, сақталуы және табиғатқа қайтарылуы үшін тиімді құрал болып табылады.
Ribes janczewskii сирек түрін сақтау және қалпына келтіру үшін оның микроклоналды көбеюі, орта мерзімді сақталуы және криоконсервациясы технологиясын биотехнология негізінде әзірлеу.
Янчевский қарақаты үшін алғаш рет микроклоналды көбейту технологиясы әзірленеді. Ол үшін in vitro жағдайында мультипликация және тамырландыруға арналған оңтайлы жағдайлар анықталады. Тамырланған клондарды топырақ субстратына бейімдеу әдістері іріктеледі. 1000 клон микроклоналды көбейтіледі, 500 клон in vitro тамырланады, 300 клон топырақ субстратында бейімделеді.
Янчевский қарақаты өркендерін in vitro жағдайында орта мерзімді сақтау технологиясы алғаш рет әзірленеді. Бұл үшін қоректік орталар, температура, жарық режимі, өсу тежегіштері зерттеледі. Орта мерзімді сақтаудан кейін экспланттардың тіршілікке қабілеттілігі үшін қоректік орталар іріктеледі. Орта мерзімді сақтау негізінде 500 үлгіден тұратын in vitro коллекциясы жасалады.
Янчевский қарақаты экспланттарын криоконсервациялау технологиясы алғаш рет әзірленеді. Криоқорғағыш агенттердің түрі мен концентрациясы, мұздату жылдамдығы, эксплант түрлері іріктеледі. Криоконсервациядан кейінгі тіршілікке қабілеттілігін қамтамасыз ететін қоректік орталар анықталады. 500 экспланттан тұратын криоколлекция құрылады.
Нұртаза Айдана Серікболқызы, PhD, Хирш индексі – 3 https://www.scopus.com/authid/detail.uri? authorId=56016939200 https://orcid.org/ 0000-0002-6796-5136
Қакимжанова Алмагүл Апсаламқызы, өсімдіктер биотехнологиясы және селекциясы зертханасының меңгерушісі, биология ғылымдарының докторы. Хирш индексі (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56031411400). http://www.researcherid.com/rid/I-3841-2017 http://orcid.org/0000-0002-7797-6867
Магзумова Гүлмира Қозықызы, агрономия маманы, 20 ғылыми еңбек, оның ішінде 2 – импакт-факторлы шетелдік журналдарда, 5 – ККСОН журналдарында.
Есимсеитова Әсел Қайратқызы, биология магистрі, 25 ғылыми еңбек, 3 – шетелдік рецензияланған журналдарда, 7 – ККСОН журналдарында. https://orcid.org/ 0000-0002-3563-1844
Каримова Венера Қонысбайқызы, ауыл шаруашылығы магистрі, https://orcid.org/ 0000-0002-6713-6709
Дюсембекова Дамира Әділқызы, технология ғылымдарының магистрі, кіші ғылыми қызметкер. https://orcid.org/0000-0002-1621-0577. Хирш индексі – 3.
Янчевский қарақатының микроклондық көбейту технологиясы алғаш рет әзірленіп, 1000 клон алынған, оның 500-і in vitro жағдайында тамырланған және 300 клон топырақ субстратында бейімделген. Янчевский қарақатының in vitro жағдайында орташа мерзімді сақтау технологиясы әзірленіп, сақтау және көбейту үшін 500 үлгіден тұратын коллекция құрылды. Янчевский қарақатының экспланттарын криоконсервациялау технологиясы әзірленіп, ұзақ мерзімді сақтау үшін 500 үлгіден тұратын криоколлекция жасалды.