Жобаның өзектілігі

Дүниежүзілік өркениеттер мен тарихи көші-қон тоғысқан жерінде орналасқан Орталық Азия Еуразияның генетикалық тарихын түсінудің негізгі аймағы болып табылады. Аймақтың алдыңғы зерттеулері Y хромосомасында жоғары генетикалық әртүрлілікті анықтады. Жаңа жобаның идеясы жаңа жоғары ажыратымдылықтағы Y-хромосома гаплотоптары мен оның кеңейтілген гаплотиптерін зерттеу арқылы осы әртүрліліктің қалыптасу уақыты мен оқиғаларын анықтау болып табылады. Жоба Орталық Азияның ежелгі популяцияларынан қазіргі жергілікті халықтарына дейінгі аталық генетикалық сабақтастықты бағалауға және қайта құруға бағытталған. Жоба Орталық Азиядағы рулық тайпалардың генетикалық шежіре мәселелерін де зерттейді.

Жобаның мақсаты

Жоғары ажыратымдылықтағы Y-хромосома гаплотоптары мен кеңейтілген Y-хромосома гаплотиптерін талдау негізінде Орталық Азиядағы генетикалық әртүрліліктің қалыптасуына аталық линиялардың үлесін анықтау.

Күтілетін нәтижелер

Орталық Азиядағы генетикалық әртүрліліктің қалыптасуына аталық линиялардың үлесі жоғары ажыратымдылықтағы Y-хромосома гаплотоптары мен кеңейтілген Y-хромосома гаплотиптерін талдау негізінде анықталатын болады. Біздің жаңа деректер мен бұрын жарияланған ежелгі ДНҚ деректері негізінде Орталық Азияның қазіргі және ежелгі популяцияларындағы Y-хромосома гаплотоптарының гаплотиптері мен жиіліктерінің деректер базасы құрылады. Орталық Азиядағы рулық тайпалардың генетикалық шежіре мәселелері зерттеледі. Жоба пәнаралық зерттеулерді (генетика және тарих) және халықаралық ынтымақтастықты дамытуға ықпал етеді. Жобаның генетикалық генеалогиялық қызметтер нарығында коммерцияландыру мүмкіндігі бар. Жоба гранттық қаржыландыру конкурсының мақсаттарына сәйкес келеді – ғылыми зерттеулер деңгейін, ғылыми-техникалық әлеуетін және ғылыми ұйымдар мен олардың ұжымдарының, сондай-ақ ғалымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру.

Жоба жетекшісі

Жабагин Максат Кизатович, PhD, ассоциированный профессор

Scopus Author ID: 56590111900

Жоба мүшелері

Дюсенова Ж.С., Сот-генетика маманы (Целиноград мемлекеттік медицина институты, Қазақстан). Ғылыми қызығушылықтары: сот-генетика.

Тажигулова И.М., Биология бакалавры (Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды ​​мемлекеттік университеті, Қазақстан), сот-генетика және сот-генетика магистрі (Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды ​​мемлекеттік университеті, Қазақстан және Лондондағы King’s College, Ұлыбритания). Ғылыми қызығушылықтары: сот-генетика.

Букаев А.А., Биология бакалавры (С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті, Қазақстан), сот сараптамасы магистрі (Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қазақстан). Ғылыми қызығушылықтары: сот-генетика.

Букаева А.Т., Биология бакалавры (Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қазақстан), магистратура (Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қазақстан). Ғылыми қызығушылықтары: адам популяциясының генетикасы.

Файзов Б.К., Биология мамандығының 2 курс магистранты (Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қазақстан). Ғылыми қызығушылықтары: адам популяциясының генетикасы.

Жоба жетекішісі мен мүшелерінің жобаға қатысты жарияланымдары

1. Ashirbekov Y, Seidualy M, Abaildayev A, Maxutova A, Zhunussova A, Akilzhanova A, Sharipov K, Sabitov Z, Zhabagin M. Genetic polymorphism of Y-chromosome in Kazakh populations from Southern Kazakhstan. BMC Genomics. 2023 Oct 27;24(1):649. doi: 10.1186/s12864-023-09753-z. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2022 – Category: Genetics & Heredity– Q1)
2. Ashirbekov Y, Nogay A, Abaildayev A, Zhunussova A, Sabitov Z, Zhabagin M. Genetic polymorphism of 27 Y-STR loci in Kazakh populations from Eastern Kazakhstan. Ann Hum Biol. 2023 Feb;50(1):48-51. doi: 10.1080/03014460.2023.2170465. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2022 – Anthropology – Q2)
3. Zhabagin M, Wei LH, Sabitov Z, Ma PC, Sun J, Dyussenova Z, Balanovska E, Li H, Ramankulov Y. Ancient Components and Recent Expansion in the Eurasian Heartland: Insights into the Revised Phylogeny of Y-Chromosomes from Central Asia. Genes 2022, 13(10), 1776; https://doi.org/10.3390/genes13101776. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2022 – Category: Genetics & Heredity– Q2)
4. Ashirbekov Y, Sabitov Z, Aidarov B, Abaildayev A, Junissova Z, Cherusheva A, Saidamarova VV, Sharipov K, Ramankulov Y, Zhabagin M. Genetic Polymorphism of 27 Y-STR Loci in the Western Kazakh Tribes from Kazakhstan and Karakalpakstan, Uzbekistan. Genes. 2022; 13(10):1826. doi:10.3390/genes13101826. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2022 – Category: Genetics & Heredity– Q2)
5. Ashirbekov Y, Abaildayev A, Neupokoyeva A, Sabitov Z, Zhabagin M. Genetic polymorphism of 27 Y-STR loci in Kazakh populations from Northern Kazakhstan. Ann Hum Biol. 2022 Mar 7:1-3. doi: 10.1080/03014460.2022.2039292. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2022 – Anthropology – Q2)
6. Kairov U, Molkenov A, Sharip A, Rakhimova S, Seidualy M, Rhie A, Kozhamkulov U, Zhabagin M, Kim JI, Lee JH, Terwilliger JD, Seo JS, Zhumadilov Z, Akilzhanova A. Whole-Genome Sequencing and Genomic Variant Analysis of Kazakh Individuals. Front Genet. 2022 Jul 11;13:902804. doi: 10.3389/fgene.2022.902804. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2022 – Category: Genetics & Heredity– Q2)
7. Zhabagin M, Sabitov Z, Tazhigulova I, Alborova I, Agdzhoyan A, Wei LH, Urasin V, Koshel S, Mustafin K, Akilzhanova A, Li H, Balanovsky O, Balanovska E. Medieval Super-Grandfather founder of Western Kazakh Clans from Haplogroup C2a1a2-M48. J Hum Genet. 2021 Jan 29. doi: 10.1038/s10038-021-00901-5. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2021 – Category: Genetics & Heredity– Q2)
8. Seidualy M, Blazyte A, Jeon S, Bhak Y, Jeon Y, Kim J, Eriksson A, Bolser D, Yoon C, Manica A, Lee S, Bhak J. Decoding a highly mixed Kazakh genome. Hum Genet. 2020 May;139(5):557-568. doi: 10.1007/s00439-020-02132-8. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2020 – Category: Genetics & Heredity– Q1)
9. Zhabagin M, Sabitov Z, Tarlykov P, Tazhigulova I, Junissova Z, Yerezhepov D, Akilzhanov R, Zholdybayeva E, Wei LH, Akilzhanova A, Balanovsky O, Balanovska E. The medieval Mongolian roots of Y-chromosomal lineages from South Kazakhstan. BMC Genet. 2020 Oct 22;21(Suppl 1):87. doi: 10.1186/s12863-020-00897-5. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2021 – Category: Genetics & Heredity– Q3)
10. Zhabagin M, Sarkytbayeva A, Tazhigulova I, Yerezhepov D, Li S, Akilzhanov R, Yeralinov A, Sabitov Z, Akilzhanova A. Development of the Kazakhstan Y-chromosome haplotype reference database: analysis of 27 Y-STR in Kazakh population. Int J Legal Med. 2019 Jul;133(4):1029-1032. doi: 10.1007/s00414-018-1859-8. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2019 – Category: Medicine, Legal – Q1)
11. Zhabagin M, Balanovska E, Sabitov Z, Kuznetsova M, Agdzhoyan A, Balaganskaya O, Chukhryaeva M, Markina N, Romanov A, Skhalyakho R, Zaporozhchenko V, Saroyants L, Dalimova D, Davletchurin D, Turdikulova S, Yusupov Y, Tazhigulova I, Akilzhanova A, Tyler-Smith C, Balanovsky O. The Connection of the Genetic, Cultural and Geographic Landscapes of Transoxiana. Sci Rep. 2017 Jun 8;7(1):3085. doi: 10.1038/s41598-017-03176-z. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2017 – Category: Multidisciplinary – Q1)
12. Balanovsky O, Zhabagin M, Agdzhoyan A, Chukhryaeva M, Zaporozhchenko V, Utevska O, Highnam G, Sabitov Z, Greenspan E, Dibirova K, Skhalyakho R, Kuznetsova M, Koshel S, Yusupov Y, Nymadawa P, Zhumadilov Z, Pocheshkhova E, Haber M, Zalloua PA, Yepiskoposyan L, Dybo A, Tyler-Smith C, Balanovska E. Deep phylogenetic analysis of haplogroup G1 provides estimates of SNP and STR mutation rates on the human Y-chromosome and reveals migrations of Iranic speakers. PLoS One. 2015 Apr 7;10(4):e0122968. doi: 10.1371/journal.pone.0122968. (Web of Science Rank by Journal Impact Factor 2015 – Category: Multidisciplinary – Q1)

Қол жеткізілген нәтижелер

2024

Орталық Азияның қазіргі халықтарының популяцияларынан ДНҚ үлгілері жиналды. Мақсатты орындау үшін коллабораторлардың биобанк коллекцияларынан түрікмендер (100), ұйғырлар (200), өзбектер (200), қырғыздар (200) және қазақтар (200) үлгілері алынды.   Орталық Азияның қазіргі халықтарының популяцияларынан жиналған ДНҚ үлгілері үшін Y-хромосомасының кеңейтілген гаплотиптері ПЦР (полимеразды тізбекті реакция) амплификациясын қолдану арқылы анықталды. Бұл үшін Microreader™ Y Prime Plus немесе PowerPlexY23 жүйелерінің реакциялық қоспалары пайдаланылды, олар 17 стандартты Y-STR маркерін (DYS19, DYS385 a/b, DYS389I/II, DYS390, DYS391, DYS392, DYS393, DYS437, DYS438, DYS439, DYS448, DYS456, DYS458, DYS635, Y-GATA-H4) және кеңейтілген тез мутацияланатын локустарды (RM) қамтиды.